فولیکول تخمدان (Ovarian Follicle)، یک کیسه کوچک کروی شکل و پر از مایع است که تخمک‌های نابالغ (اووسیت) درون آن قرار دارند. فولیکول های تخمدان زیادی درون تخمدان قرار داشته که در زمان مناسب، یعنی در دوران قاعدگی و در حین تخمک‌گذاری، تخمک بالغ درون خود را که آماده باروری است، رها می‌کند. البته در میان تمام فولیکول های داخل تخمدان که برای رشد در حال رقابت با یکدیگر هستند، تنها تعدادی از آن‌ها می‌توانند به صورت کامل رشد کرده و یک تخمک آزاد کنند که به آن‌ها فولیکول دومینانت و یا فولیکول غالب (Dominant Follicles) گفته می‌شود.
در واقع، تنها یک درصد از فولیکول‌های داخل تخمدان در فرآیند تخمک‌گذاری شرکت کرده و دیگر فولیکول ها که تا اندازه مناسب بزرگ نشده و قادر به تخمک گذاری نیستند، در داخل تخمدان متلاشی و از هم پاشیده شده و از بین می‌روند.
فولیکول چه نقشی در درمان‌های باروری دارد؟
فولیکول‌های تخمدان با توجه به وظایف و عملکردی که در قاعدگی و نگهداری از تخمک‌ها دارند، نقش مهمی در قدرت باروری بدن خواهند داشت. فولیکول‌های تخمدان در واقع از تخمک های نابالغ به خوبی محافظت کرده، تا زمان آمادگی برای تخمک گذاری، تغذیه تخمک‌ها را بر عهده دارند و همچنین با ترشح هورمون‌های مناسب و مورد نیاز، به تنظیم چرخه قاعدگی کمک می‌کنند.
تعداد فولیکول ها و اندازه آن‌ها در درمان‌های باروری اهمیت بالایی داشته اما نمی‌توان تنها از طریق تعداد و اندازه فولیکول‌ها، وضعیت باروری افراد را مشخص کرد. در واقع، بررسی و تشخیص تعداد فولیکول‌ها و تاثیر آن‌ها در باروری فرد، بر عهده بهترین متخصص زنان در تهران خواهد بود. پزشک متخصص نیز از طریق سونوگرافی و دیگر آزمایشات مربوطه، تعداد و کیفیت فولیکول های تخمدان را بررسی کرده و با توجه به این که هر یک از روش‌های درمان نازایی، به نوع و تعداد متفاوتی از فولیکول های تخمدان نیاز دارند، روش درمانی مناسب فرد را برای او تجویز و در نظر خواهد گرفت.
چرا که افزایش سن، تغییر سبک زندگی و رژیم غذایی، کیفیت تخمک‌های آزاد شده را تغییر داده و افزون بر این، در افراد بالای 35 سال، روند تخمک گذاری و آزاد شدن تخمک با مشکل روبه‌رو شده و در قدرت باروری فرد موثر خواهد بود.
نقش فولیکول غالب در بارداری
در میان فولیکول هایی که در طول یک ماه در داخل تخمدان رشد می‌کنند، تنها یکی از آن‌ها یعنی فولیکول غالب، در چرخه قاعدگی بالغ شده و در واقع، قدرت باروری پیدا خواهد کرد.
این فولیکول‌ها با آزاد کردن هورمون استروژن، انتقال اسپرم به سمت لوله رحمی فالوپ را آسان‌تر کرده و از این طریق، شرایط بهتری برای لقاح و بارورسازی تخمک ایجاد خواهد کرد. در واقع پس از متلاشی شدن و از بین رفتن دیگر فولیکول‌ها، فولیکول غالب که اندازه و سرعت بیشتری نیز دارد، آماده تخمک گذاری خواهد شد. در این شرایط اگر تخمک آزاد شده با اسپرم لقاح پیدا کند، بارور شده و در نتیجه، بارداری شکل خواهد گرفت.
در واقع می‌توان گفت فولیکول غالب در بارداری، افزون بر محافظت از تخمک نابالغ و تغذیه آن، مسئولیت ترشح هورمون‌های پروژسترون و استروژن و همچنین، هورمون‌های ضروری برای تنظیم دوران قاعدگی را نیز، بر عهده دارد.
اندازه و تعداد فولیکول های غالب برای باردار شدن چقدر باید باشد؟
بررسی اندازه و تعداد فولیکول های تخمدان مناسب برای بارداری، اولین قدم در تشخیص و ارزیابی قدرت باروری زنان است. تست‌ها و آزمایشاتی مانند سونوگرافی واژینال و تست‌های هورمونی مانند آنتی مولرین و …، در این زمینه به پزشک کمک خواهند کرد تا نوع فولیکول‌ها و میزان ذخیره تخمدان‌ها را به خوبی بررسی کند.
در واقع با شروع چرخه قاعدگی، حدود 15 تا 20 فولیکول اولیه که دارای تخمک نارس و نابالغ هستند، رشد کرده و به غیر از فولیکول غالب، سایر فولیکول‌ها به فولیکول اترتیک تبدیل شده و از بین خواهند رفت. البته مصرف قرص‌های بارداری ممکن است شرایطی را در بدن ایجاد کنند که دو یا چند فولیکول بالغ شکل بگیرند.
فولیکول‌های غالب برای بارداری معمولا اندازه‌ای بین 18 تا 24 میلی‌متر داشته که ممکن است به اندازه 18 تا 36 میلی‌متر هم برسد. اندازه فولیکول غالب در واقع در هر روز، حدود 1 تا 2 میلی‌متر رشد کرده و بیشترین ابعاد و قطر آن، در روز سیزدهم سیکل قاعدگی شکل خواهد گرفت.
